Οι επιπτώσεις του πολέμου
Τις τελευταίες εβδομάδες η επικαιρότητα και οι τρομακτικές εξελίξεις σε σχέση με τον πόλεμο μας έχουν σοκάρει. Παρακολουθούμε έντρομοι εικόνες οικογενειών ξαφνικά να αποχωρίζονται βιαίως και να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, ανθρώπους να τα χάνουν όλα, να τραυματίζονται ή να σκοτώνονται.
Τέτοια νέα μόνο τρόμο προκαλούν και αγωνία για το πως μπορεί κανείς να επιβιώσει σε τέτοιες συνθήκες. Επιπλέον ως γονείς είναι αδύνατον να φανταστούμε παιδιά να βιώνουν τέτοια πράγματα αλλά και το κατά πόσο γίνεται να προστατευτούν και να πάρουν την απαραίτητα φροντίδα όταν όλα γύρω καταστρέφονται.
Σίγουρα δεν είμαστε εμείς και οι οικογένειές μας στη θέση τους αυτήν τη στιγμή, όμως τα νέα του πολέμου γύρω μας, διαμορφώνουν και τις δικές μας συνθήκες ζωής. Πέραν από τις γενικότερες επιπτώσεις, επηρεαζόμαστε και συναισθηματικά από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αβεβαιότητα, αγωνία αλλά και φόβος συνθέτουν το περιβάλλον μας αυτήν τη στιγμή, ακόμη και για όσους έχουν τους μηχανισμούς κάπως να απομονώνονται ή να αποφορτίζονται.
Όλα αυτά βεβαίως, δεν ισχύουν μόνο για τους ενήλικες αλλά και για τα παιδιά και μάλιστα ανεξαρτήτου ηλικίας, τα οποία είτε ακούν τα νέα και προσπαθούν να τα κατανοήσουν όπως μπορούν, είτε αντιλαμβάνονται εμμέσως τη γενικότερη ένταση από τη σχέση τους με τους ενήλικες. Είναι γνωστό πως σε συνθήκες γενικότερου άγχους, φόβου ή πίεσης οι ενήλικες δεν είναι το ίδιο συναισθηματικά διαθέσιμοι για τα παιδιά, ενώ πολλές φορές η έντασή τους προκύπτει και στον τρόπο που ανταποκρίνονται ή επικοινωνούν με εκείνα.
Μιλώντας στα παιδιά για τον πόλεμο
Είναι ξεκάθαρο πως το να μιλήσουμε στα παιδιά για κάτι τόσο αρνητικό όσο ο πόλεμος είναι δύσκολο. Αυτήν τη στιγμή η είδηση του πολέμου δε μοιάζει να είναι κάτι που μπορεί να μείνει εντελώς μυστικό καθώς υπάρχει παντού. Ήδη αρκετά παιδιά φέρνουν ερωτήματα στην τάξη και μοιράζονται τα νέα στο παιχνίδι με τους φίλους τους.
Είναι σημαντικό να καλλιεργήσουμε μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας για τέτοια δύσκολα θέματα, όπως ο πόλεμος, η απώλεια ή ο θάνατος. Παραμένουμε λοιπόν ειλικρινείς και εμπλουτίζουμε σταδιακά με πληροφορίες αναλόγως με το πόσα γνωρίζει ήδη το παιδί και τι απορίες εκφράζει.
Αυτό που θα κάνει τη διαφορά για να μπορέσει ένα παιδί να ενημερωθεί σωστά, είναι να χτίσουμε την επικοινωνία με έναν προσαρμοσμένο τρόπο, ανάλογα με τις ανάγκες και τις ικανότητές του.
Έχει νόημα να εκμεταλλευόμαστε αυτή την ατυχή συγκυρία για να καλλιεργήσουμε τη συμπόνια στα παιδιά και να εμπλουτίσουμε το συναίσθημά τους για το συνάνθρωπο. Έτσι αποκτούν βαθύτερο νόημα οι σχέσεις και καθώς επεξεργαζόμαστε αυτό που νιώθουμε στα δύσκολα, χτίζεται η ανθεκτικότητα απέναντι στα απρόβλεπτα της ζωής.
Επιγραμματικά, για να μιλήσουμε στα παιδιά για τον πόλεμο:
Στη συμβουλευτική γονέων συχνά παρηγορούμε τους γονείς, ειδικά τους εργαζόμενους, επισημαίνοντας πως ο ποιοτικός χρόνος είναι αυτός που μετράει ουσιαστικά με τα παιδιά. Δηλαδή όχι το πόσο είμαστε μαζί τους αλλά το πώς ξοδεύουμε τον κοινό μας χρόνο. Και είναι αλήθεια ότι τα παιδιά επωφελούνται ιδιαίτερα όταν ασχολούμαστε ενεργά μαζί τους, όταν τους προσφέρουμε αναπόσπαστη προσοχή αφήνοντάς να μας παρασύρουν στα παιχνίδια και τη δημιουργικότητά τους.
Ποιοτικός και ποσοτικός χρόνος.
Αν ξοδεύετε αρκετό χρόνο με τα παιδιά στο σπίτι τις τελευταίες μέρες, ίσως αρχίσετε να παρατηρείτε πως ο περισσότερος, ή και φαινομενικά κενός χρόνος - σε αντίθεση με τον ποιοτικό- έχει και αυτός την αξία του. Εκείνες οι στιγμές που είμαστε με τα παιδιά χωρίς να τα απασχολούμε με κάποια δημιουργική δραστηριότητα, ούτε βάζουμε τον καλύτερο εαυτό μας για να τους παρέχουμε πλούσια ερεθίσματα. Απλώς είμαστε εκεί.
Είμαστε εκεί παρόντες για να τα ακούσουμε όταν τραγουδούν αφηρημένα ή να μοιραστούμε τη σιωπή όταν βρισκόμαστε στον ίδιο χώρο και ασχολείται ο καθένας με κάτι διαφορετικό. Είμαστε εκεί κάποιες φορές χωρίς να κάνουμε τίποτα και άλλες για να ανταποκριθούμε σε αυτό το επιβλητικό «μαμά ΚΟΙΤΑ» «μπαμπά ΕΛΑ να παίξουμε». Και να το κάνουμε έτσι απλά, αυθόρμητα όταν μας το ζητάνε, χωρίς να χρειάζεται να απαντήσουμε τα κλασσικά «όχι τώρα, σε λίγο», «τώρα δε μπορώ» κτλ.
Η σημασία της ματαίωσης.
Τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, μπορούν να επωφεληθούν και από την άρνηση ή την αναβολή σε αυτό που μας ζητάνε. Εκείνη τη στιγμή μεν τα ματαιώνουμε αλλά αυτό βοηθάει στο να αναπτύξουν τις άμυνές τους για να καταφέρουν να διαχειριστούν το όχι και να μπορούν γενικώς να διαχειρίζονται και άλλες απογοητεύσεις ή ματαιώσεις. Να ωριμάσουν. Εν τούτοις αυτό είναι χρήσιμο όταν υπάρχουν και πολλές άλλες στιγμές που είμαστε εκεί και ανταποκρινόμαστε σε αυτό που θέλουν τη στιγμή που το θέλουν, επιβεβαιώνοντας μια ασφαλή σχέση μαζί τους.
Εάν δεν υπάρχει αυτή η συχνή ανταπόκριση και επαφή στη σχέση με το παιδί, εάν απουσιάζει μια σχετική σταθερότητα όχι μόνο ως προς το χρόνο ή την παρουσία του γονέα, αλλά και ως προς την πρόθεσή του να εξυπηρετηθούν κάπως οι ανάγκες του παιδιού, τότε οι ματαιώσεις είναι πολλαπλές. Και τέτοιες ματαιώσεις δεν βοηθούν ένα παιδί να ωριμάσει, αλλά το εξαντλούν συναισθηματικά και καταναλώνουν τα αποθέματα αντοχής του. Δεν το θωρακίζουν δηλαδή απέναντι στα δύσκολα, περισσότερο το εκθέτουν.
Η καθημερινότητα πριν και τώρα.
Με τον συνηθισμένο τρόπο ζωής μας είναι δύσκολο να ανταποκρινόμαστε πάντα στις ανάγκες των παιδιών και μάλιστα με τις καλύτερες προθέσεις.
Και για τους περισσότερους ακόμη δυσκολότερο να έχουμε αρκετό χρόνο μαζί με τους αγαπημένους μας. Κάπου εκεί, στο τέλος της μέρας συνήθως συγκεντρώνονται όλοι στο σπίτι και προσπαθεί η ομάδα να επανασυνδεθεί, ενώ υπάρχουν παράλληλα και πολλές προσωπικές ανάγκες για αποφόρτιση, φαγητό, μπάνιο, ξεκούραση.
Σε όλα αυτά και σε πολλά άλλα από την καθημερινότητα όπως τη γνωρίζει ο καθένας μας, θα επιστρέψουμε σύντομα. Αυτήν τη στιγμή όμως, με αφορμή τον κατ’ οίκον περιορισμό ανακαλύπτουμε μια πρωτόγνωρη διαφορετικότητα η οποία μπορεί με μια πρώτη ανάγνωση να μοιάζει κάπως με παύση. Σε πολύ μεγάλο βαθμό έχουν αφαιρεθεί οι δραστηριότητες και οι υποχρεώσεις, όλα όσα συνήθως περιβάλουν το εγώ μας, και εν μέρη καλύπτουν πιθανές ατέλειες του. Αυτή η συγκυρία, χωρίς αυτά που μας αποσπούν, είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να παρατηρήσουμε γύρω μας και μέσα μας. Να αναλογιστούμε τη ζωή μας, τους ρόλους μας, τις συνήθειες μας .
Με αφετηρία το τώρα.
Με τον εαυτό μας χωρίς τη συνηθισμένη του περιβολή, ίσως είναι τώρα κατάλληλες οι συνθήκες για να δούμε τα πράγματα διαφορετικά και να επαναπροσδιορίσουμε ποιοι στ’ αλήθεια (θέλουμε να) είμαστε. Και να εξελιχθούμε, να μεγαλώσουμε. Έτσι, σε μια στιγμή που όλα μοιάζουν να έχουν σταματήσει, ακόμη και ο χρόνος, εμείς συνεχίζουμε να μεγαλώνουμε. Όπως βέβαια και τα παιδιά, και εκείνα μεγαλώνουν. Και συνεχίζουν να μας έχουν ανάγκη, όπως συνήθως ή και κάπως διαφορετικά. Είναι πολύ πιθανό, ο τρόπος που έχουμε μάθει να διαχειριζόμαστε τη σχέση μας με τα παιδιά και όλα όσα ξέρουμε ως γονείς στην παρούσα φάση να μην ταιριάζουν.
Ίσως συνειδητοποιήσουμε πως οι αναγκαστικοί αποχωρισμοί από τα παιδιά, το πρόγραμμα και οι απαιτήσεις του σχολείου και οι δικές μας υποχρεώσεις τελικά να βοηθούν να ξεφύγουμε λίγο από την ευθύνη της φροντίδας τους και να αποφορτιστούμε. Μέσα στο σπίτι στην παρούσα φάση πιο δύσκολα υπάρχουν τέτοιες διέξοδοι. Και είναι μεγάλη πρόκληση αυτήν τη στιγμή πως θα διαφυλάξουμε την ατομικότητά μας και την ανάγκη μας για χρόνο μόνο δικό μας, μικροί μεγάλοι, και παράλληλα θα συνυπάρξουμε, χωρίς ο ένας να καταπιέζει με την παρουσία του τους άλλους.
Ο διαφορετικός χρόνος μας εξοπλίζει για το μέλλον.
Ο ρόλος του γονέα παραμένει ενεργός ακόμη και όταν όλα τα άλλα σταματούν, εξίσου απαιτητικός πάντα. Τελικά ίσως και να μην είμαστε απλώς σε παύση. Ίσως να μην έχει σταματήσει ο χρόνος. Ίσως απλώς να κυλάει διαφορετικά, και αυτό να είναι ουσιαστικά το σημείο που χρειάζεται να αποκωδικοποιήσουμε. Και ακόμη πως μπορούμε όλοι μας να υπάρξουμε, απομονωμένοι από όλα τα άλλα, όμως συνεχώς μαζί με την οικογένειά μας, το σύντροφο, τα παιδιά μας.
Αν καταφέρουμε να μοιραστούμε το τώρα, να επενδύσουμε στις προσωπικές σχέσεις εντός σπιτιού χωρίς να παραβλέπουμε τα δικά μας όρια και να αφομοιωθεί η ατομικότητα από την ομάδα, αυτή η εμπειρία θα μας θωρακίσει δια παντός. Και όταν τελικά θα έρθει η ώρα να ζήσουμε τη νέα πραγματικότητα εκτός του σπιτιού μας, θα έχουμε ήδη στα σκαριά έναν εαυτό εξοπλισμένο καταλλήλως για να ανταποκριθεί στα νέα, αλλά άγνωστα προς το παρόν, δεδομένα.
Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί για κάποια απόφαση μας σε σχέση με τα παιδιά ή για το αν η συμπεριφορά μας απέναντι σε αυτά είναι η καλύτερη δυνατή; Tα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη μετέπειτα πορεία του στη μάθηση, τη ψυχοσωματική υγεία και την κοινωνική προσαρμογή και αποτελούν μια καθημερινή πρόκληση για τους γονείς, η οποία απαιτεί γνώσεις ή και δεξιότητες.
Γράμμα προς γονείς με μικρά παιδιά την εποχή του Covid-19
Αυτές τις ημέρες ζούμε μια πολύ ιδιαίτερη κατάσταση με τον αποκλεισμό όλων μας μέσα στο σπίτι και ειδικά οι γονείς έχουμε σίγουρα πολλά να διαχειριστούμε. Όπως και σε κάθε άλλη έκφανση της γονεϊκότητας, έτσι και τώρα, το πιο σημαντικό είναι να καταφέρουμε να μείνουμε ψύχραιμοι και να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε. Όχι το τέλειο ή το ιδανικό, αλλά το καλύτερο που στ’ αλήθεια μπορεί ο κάθε γονιός.
Ας σκεφτούμε πώς λειτουργούν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και τι χρειάζονται σε μια τόσο απαιτητική για όλους μας συνθήκη:
Τα παιδιά μάς παρατηρούν.
Είναι γνωστό ότι οι αλλαγές γενικώς δεν αρέσουν στα παιδιά. Ίσως νοσταλγούν στιγμές από την καθημερινότητά τους στο σχολείο με τους φίλους ή τους δασκάλους τους, αλλά θα απολαμβάνουν και τον χρόνο που έχουν τώρα με την οικογένειά τους, καθώς το κέντρο του κόσμου τους βρίσκεται ακόμη στο σπίτι. Ειδικά στα δύσκολα, τα παιδιά απευθύνονται στους ενήλικες και παρατηρούν πώς εκείνοι ανταποκρίνονται, προκειμένου να αποκωδικοποιήσουν την κατάσταση και το μέγεθος του κινδύνου. Έχοντας αυτό υπόψη, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε και την ανάγκη τους να αποσυρθούν, όταν αυτή προκύπτει, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να απομονωθούν, όταν τα ίδια το επιλέγουν.
Τα παιδιά ανακουφίζονται όταν υπάρχει δομή.
Όταν γνωρίζουν το πρόγραμμα και μπορούν να προβλέψουν τι θα ακολουθήσει, τα παιδιά συντονίζονται και οργανώνονται. Ακόμη και αν μοιάζει δύσκολο να σταματήσουν μια δραστηριότητα για να περάσουν στην επόμενη, η δομή μέσα στη μέρα τούς δίνει μια αίσθηση ελέγχου και τα βοηθά να προσαρμόζουν τα συναισθήματά τους. Με το σχολείο κλειστό, φροντίστε να εδραιωθεί μια νέα, δική σας ρουτίνα που θα οργανώσει λίγο την ημέρα και θα κατευνάσει τα άγχη τους. Μοιράστε τον χρόνο μεταξύ ελεύθερων δραστηριοτήτων παιχνιδιού αλλά και πιο δομημένων, στις οποίες υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες ή κανόνες, όπως είναι μια συνταγή ζαχαροπλαστικής ή το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών πριν το φαγητό, και δώστε την ευκαιρία στα παιδιά να ανταποκριθούν.
Τα παιδιά μαθαίνουν παίζοντας.
Να θυμάστε ότι τα μικρά παιδιά έχουν μια έμφυτη περιέργεια και ικανότητα να μαθαίνουν. Εξελίσσονται με οδηγό την περιέργειά τους για όσα συμβαίνουν γύρω τους και αφομοιώνουν παίζοντας. Αν καταφέρουμε να περιορίσουμε χρονικά τις οθόνες και παρέχουμε ευκαιρίες και ερεθίσματα για παιχνίδι (φαντασίας, κατασκευές, χειροτεχνίες ή βιβλία), δεν χρειάζεται να κατευθύνουμε εμείς τα παιδιά ή να τους κάνουμε «μάθημα». Πολλές φορές αρκεί να είμαστε διαθέσιμοι να απαντήσουμε στις ερωτήσεις τους με τρόπο που καταλαβαίνουν και που τα ενθαρρύνει να διατυπώσουν ακόμα περισσότερες απορίες.
Τα παιδιά χρειάζονται αυτονομία.
Μία από τις θεμελιώδεις ανάγκες των παιδιών στην προσχολική ηλικία είναι η αυξανόμενη αυτονομία ως προς τις συνήθειες της καθημερινότητας. Τώρα που υπάρχει λιγότερη πίεση χρόνου και υποχρεώσεων, είναι μοναδική ευκαιρία να τα παρακινήσουμε να ντυθούν μόνα τους, να σερβίρουν το πιάτο τους ή να στρώσουν το κρεβάτι τους κ.τλ. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης τα παιδιά χτίζουν αυτοπεποίθηση, νιώθουν ισότιμα μέλη της οικογένειας και εξασκούν σημαντικές δεξιότητες για τη σωματική τους ανάπτυξη.
Τα παιδιά μαθαίνουν να νοιάζονται.
Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να επικοινωνούν συχνά με τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους, όπως και με όσους άλλους αγαπημένους έχουν, οι οποίοι τώρα βρίσκονται εγκλωβισμένοι, μόνοι τους στο σπίτι. Αυτήν την στιγμή η αλληλεγγύη είναι απαραίτητη για να επιβιώσουμε όλοι, όχι μόνο του ιού, αλλά και του ρίσκου για συναισθηματική απομόνωση. Ένα τηλεφώνημα ή μια βίντεο-κλήση από τα παιδιά είναι η ελάχιστη κίνηση για να δείξουν το νοιάξιμο και την αγάπη τους, και ενεργοποιεί και τη δική τους δυνατότητα να προσφέρουν.
Στ’ αλήθεια το ξέρουμε, πως αν αφήσουμε τα παιδιά να μας παρασύρουν με το παιχνίδι τους, τις ιστορίες ή τις ερωτήσεις τους στο δικό τους κόσμο, εκεί που τα δικά μας σημαντικά ίσως ανατρέπονται και ο χρόνος σταματά, όλα θα μοιάζουν πιο εύκολα!
Εύχομαι να είμαστε όλοι καλά!
Τάνια Μπαγέρη
Συμπληρώστε το όνομα και το τηλέφωνό σας και θα επικοινωνήσουμε μαζί σας το συντομότερο δυνατό.
Οι επιπτώσεις του πολέ…
Στη συμβουλευτική γ…
Γράμμα προς γονείς …
Πόσες φορές δεν έχου…
Call me back